Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlıkları bünyesindeki uzman çavuş/onbaşı (uzman erbaş) personelin sözleşmeli istihdamı 3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu ve bu kanun uyarınca yayımlanan Yönetmelik ile düzenlenir. Bu mevzuat çerçevesinde uzman erbaş sözleşmesinin sona erdirilmesi (fesih) ve yenilenmemesi halleri ayrıntılı olarak belirlenmiştir. Uzman erbaş sözleşmesi taraflardan birinin talebi veya kanunda gösterilen nedenlerle ileriye yönelik olarak sona erdirilebilen idari bir sözleşmedir. Kanun ve Yönetmelik, bu fesih hallerini iki ana başlıkta toplar: Uzman erbaşın kendi isteğiyle sözleşmenin sona erdirilmesi ve idare tarafından sözleşmenin feshi. Aşağıda hem idare hem de personel kaynaklı fesih/yenilememe sebepleri; disiplin, sağlık, performans gibi gerekçeler ile sözleşmenin yenilenme koşulları ele alınacaktır.
Uzman Erbaş Sözleşme Feshi ve Yenilememe Kavramları
Uzman Erbaş Sözleşme feshi, hâlihazırda yürürlükte olan sözleşmenin bir anda sona erdirilmesi demektir. Örneğin, personelin görevine devam edemeyecek hale gelmesi veya belirlenen başarısızlık/ceza durumlarında sözleşme ileriye yönelik feshedilir. Buna karşılık, sözleşmenin yenilenmemesi, sözleşme süresi dolduğunda yeni bir dönem için uzatılmaması demektir. Yenilenmemesi, fesih işlemine göre daha az olumsuz sonuç doğurur; ancak yenileme talepleri kanunda öngörülen süre ve şartlara tâbidir. Uzman erbaşlar; yurt içi görev yerlerinde sözleşme bitiminden en az 3 ay önce, yurt dışında görev yapanlar ise en az 6 ay önce sözleşme uzatma (yenileme) talebinde bulunmak zorundadır. Yenileme için ayrıca olumlu sağlık kurulu raporu alınması şarttır.
İdare Tarafından Uzman Erbaş Sözleşme Feshi Sebepleri
3269 sayılı Kanun’un 12. maddesi ve ilgili Yönetmelik, idareye fesih yetkisini çeşitli hallerde tanımıştır. Başlıca idari fesih sebepleri şunlardır:
- İntibak dönemini tamamlayamama ve ayrılma isteği: Hizmete başladıktan sonra ilk beş aylık intibak döneminde göreve uyum sağlayamayan veya bu dönemde ayrılmak isteyen uzman erbaşların sözleşmesi feshedilir. Bu durumda ödendiği halde kullanılmayan hakları geri alınır.
- Görevde başarısızlık: Atış, spor ve eğitim faaliyetlerinde öngörülen standartlara ulaşamayan; operasyon, iç güvenlik ve diğer görevlerde yetersizlik gösteren ya da uzun kurs/egitimlerden başarısız çıkan uzman erbaşlar görevde başarısız sayılarak sözleşmeleri sona erdirilir.
- İstifade edilememe: Görevinde isteksizlik, disiplinsizlik veya kişisel kusurlar (ör. gelirinin üstünde borçlanma, güvenilirlik sorunları) nedeniyle birlik için yararsız olduğu tespit edilenlerin sözleşmesi feshedilir.
- Kadro ilerlemesi yapamama: Aldığı sicil notuna göre kademe ilerlemesi alamayan uzman erbaşların sözleşmesi idare tarafından sona erdirilir.
- Suçtan mahkumiyet: Devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlar, yüz kızartıcı suçlar (zimmet, rüşvet, hırsızlık vb.) veya Askeri Ceza Kanunu kapsamındaki ağır suçlardan mahkûm olanların; ayrıca, son bir yıl içinde 30 günden uzun oda hapsi veya sık disiplin cezası alanların sözleşmesi feshedilir.
- Sağlık nedenleri: Uzman erbaşın sağlık durumu da fesih/yenilememe sebebi olabilir. 3269 sayılı Kanun’un 10. maddesine göre, son bir yıl içinde doktor raporu ile toplamda üç aydan fazla istirahat veya hava değişimi alması durumunda sözleşme sağlık gerekçesiyle sona erdirilir. Ayrıca “görev yapamaz” sağlık kurulu raporu verilen uzman erbaşların yenileme talepleri reddedilir ve ilişikleri kesilir. (Not: İdare haksız fesih yaparsa uzman erbaş, idare mahkemesine başvurarak iptal davası açabilir.)
Uzman Erbaşın Kendi İsteğiyle Sözleşmenin Sona Erdirilmesi
Uzman erbaş da belirli koşullarda sözleşmesini tek taraflı sona erdirebilir; ancak bu hak sınırlıdır:
- İntibak döneminde ayrılma: İlk beş aylık intibak döneminde uyum sağlayamayan veya ayrılmak isteyen uzman erbaş, kendi talebiyle sözleşmesini sonlandırabilir. Bu durum 3269 sayılı Kanun ve Yönetmelik’te öngörülmüştür. İlişik kesilince, peşin ödenen ücretlerin hizmet edilmeyen kısmı geri alınır.
- Süre sonunda yenilememe: Süresi dolan sözleşmeyi uzman erbaş kendisi uzatmak istemezse, idare sözleşmeyi sonlandırır. Bu durumda Kanun’un 16. maddesi uyarınca uzman erbaşa tazminat ödenir. Örneğin, sağlık koşullarını kaybetmemiş bir uzman erbaş 5 yıllık süresi dolunca yeni sözleşme imzalamayı reddederse, sürenin bitiminde ilişiği kesilir ve kanunda öngörülen tazminatı alır.
(Not: Bir uzman erbaş, sözleşme süresi dolmadan tek taraflı istifa edemez; bunu ancak yukarıdaki özel hallerde yapabilir. Aksi halde idare isteği reddedebilir.)
Uzman Erbaş Sözleşmenin Yenilenmemesi
Sözleşmenin uzatılmaması (yenilenmemesi) hususunda da belirli kurallar vardır. Bir önceki bölümde bahsedilen kişisel yenilememe (kendi isteğiyle fesih) dışında, idare de bir süresi dolan uzman erbaşın sözleşmesini yenilemeyebilir. Yenileme başvurusu için süreler şunlardır:
- Yurt içi görev: Süre bitiminden en az 3 ay önce yazılı olarak uzatma dilekçesi vermek gerekir.
- Yurt dışı görev: Süre bitiminden en az 6 ay önce başvurulmalıdır.
Bu şartlar yerine getirilmezse, uzman erbaşın yenileme talebi sonuçsuz kalabilir. Ayrıca yeni sözleşme öncesi yapılan sağlık muayenesinde “uzman erbaş olur” raporu alınması zorunludur; aksi durumda ilişik kesilir. Yenilenme başvurusunda bulunmuş olsa bile, sağlık veya disiplin gibi yeni olumsuz gelişmeler idareye sözleşmeyi yenilememe hakkı tanır. Güvenlik soruşturması ile ilgili yazımızı da inceleyebilirsiniz.
Haklar ve İptal Davası
Uzman Erbaş Sözleşme feshine veya yenilememe kararına karşı uzman erbaşın bazı hukuki hakları vardır:
- İptal davası: İdare tarafından fesih yapıldığında, uzman erbaş fesih kararının tebliğinden itibaren 60 gün içinde İdare Mahkemesi’nde yürütmeyi durdurma talebiyle iptal davası açabilir. Bu yol, hukuka aykırı fesihlerde hak arama imkânıdır.
- Tazminat: 3269 sayılı Kanun’un 16. maddesine göre, sözleşme süresi sonunda kendi isteğiyle yenilememe durumunda uzman erbaşa belirli tazminat ödenir. Öte yandan idarenin fesih kararı alması halinde tazminat hakkı bulunmaz; aksine, ilgili Yönetmelik maddelerine göre uzman erbaştan alınacak haklar söz konusu olabilir.
Sonuç olarak uzman erbaşlar, sözleşmelerinin feshi veya yenilenmemesi hallerini 3269 sayılı Kanun ve Uzman Erbaş Yönetmeliği hükümleri ışığında değerlendirmelidir. Disiplin, sağlık, performans veya istihdam şekli gibi nedenlerle karşılaştıkları fesih işlemlerinin hukuka uygunluğu, kanun ve yönetmelik hükümleri çerçevesinde denetlenir. Hukuka aykırı fesih iddialarında, kanuni süre içinde idare mahkemesine başvurarak hak aramak mümkündür.
Uzman Erbaş Sözleşme Feshi ve Yenilememe Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Uzun intibak döneminde ayrılmak istiyorum, ne yapmalıyım?
İntibak dönemi (ilk 5 ay) içinde görevden ayrılmak için bağlı bulunduğunuz birlik komutanlığına yazılı olarak talebinizi iletebilirsiniz. Onaylanması hâlinde sözleşmeniz feshedilir. Bu durumda peşin ödenmiş haklardan hizmet süresi tamamlanmayan kısmın iadesi söz konusu olabilir.
Sözleşmem sağlık raporu gerekçesiyle feshedildi. Hangi yolu izleyebilirim?
Sağlık kurulu raporu neticesinde “görev yapamaz” kararı verildiyse, idare sözleşmenizi sonlandırabilir. Bu tür fesih kararına, tebliğ tarihinden itibaren 60 gün içinde idare mahkemesine iptal davası açarak itiraz edebilirsiniz. Yürütmeyi durdurma talebi de bu başvuru kapsamında yapılabilir.
Yenileme başvurusunu süresi içinde yapamadım. Ne olur?
Yurt içi görevlerde sözleşme bitiminden en az 3 ay, yurt dışı görevlerde en az 6 ay önce yenileme dilekçesi verilmesi zorunludur. Bu süreler geçirilirse idare, yenileme talebinizi kabul etmeyebilir ve sözleşmeniz süresi dolduğunda sona erer. Süreyi kaçırmamak için yenileme döneminin başlamasından kısa süre sonra ilgili makama başvuru yapmanız önemlidir.
Yenileme için sağlık kurulu raporumu alamadım, sözleşmem ne olacak?
Yenileme aşamasında “uzman erbaş olur” raporu alınması zorunludur. Olumsuz rapor (görev yapamaz) verilirse idare, sözleşmenizi yenilemez ve ilişiğiniz kesilir. Bu durumda yeniden değerlendirme talebi, ancak kanunda veya yönetmelikte belirtilen ek şartlar varsa mümkün olabilir. İtiraz etmek için öncelikle atandığınız birlikte sağlık kuruluna tekrar başvurabilir veya ikinci uzman hekim incelemesi isteyebilirsiniz.
Sözleşmem disiplin suçu nedeniyle feshedildi, hangi haklarım var?
Disiplin suçundan (örneğin disiplin cezası almanızdan) dolayı sözleşmeniz feshedildiyse öncelikle cezayı veren disiplin kuruluna itiraz yoluna başvurabilirsiniz. İtiraz hakkınızı kullandıktan sonra, hâlâ haksız olduğunu düşünüyorsanız, fesih kararının tebliğinden itibaren 60 gün içinde idare mahkemesine yürütmeyi durdurma ve kararın iptali talebiyle dava açabilirsiniz.
Disiplin veya sağlık sebebiyle sözleşme yenilenmemesi durumunda tazminat alabilir miyim?
Sözleşmenin idare tarafından feshi veya yenilenmeme kararı, disiplin, görev başarısızlığı ya da sağlık gibi kanunda öngörülen nedenlere dayanıyorsa tazminat hakkı doğmaz. Tazminat hakkı yalnızca sözleşme süresi dolduktan sonra kendi isteğinizle yenilememe hâlinde geçerlidir.
Kademe ilerlemesi alamadım, sözleşmem feshedildi. Ne yapmalıyım?
Kademe ilerlemesinin gerektiği sicil notunu alamayan uzman erbaşların sözleşmeleri yönetmelik uyarınca feshedilebilir. Bu durumda, sicil notunu etkileyen puanlamanın dayanağına ve gerekli hallerde itiraz prosedürüne ilişkin ilgili birime başvurarak itiraz edebilir, idare mahkemesine dava açma hakkınızı değerlendirebilirsiniz.
Sözleşmenin doğal sona ermesi ile feshedilmesi arasındaki fark nedir?
- Fesih: Yürürlükteki sözleşmenin kanunda yer alan nedenlerle veya tarafların talebiyle geri kalan süreden önce sona erdirilmesi. Bu durumda “fesih” kaydı düşülür ve idarenin fesih yetkisi varsa haklar geri alınabilir.
- Doğal Sona Erme (Yenilememe): Sözleşme süresi dolduğunda yeni bir dönem için uzatılmaması. Bu hâlde 3269 sayılı Kanun’un öngördüğü şartlarla tazminat alınabilir (uzman erbaş kendi isteğiyle yenilememe durumunda). İdare tarafından yenilememe halinde tazminat hakkı bulunmaz.
Sürem doldu, yenileme istemiyorum. Ne kadar tazminat alırım?
Kendi isteğinizle sözleşmenizi yenilememeyi tercih etmeniz hâlinde, 3269 sayılı Kanun’a göre emekliliğe hak kazanmadığınız sürede yapılan hizmet yılınıza göre belli oranlarda tazminat ödenir. Kesin hesaplama için son aylık brüt ücretiniz ve hizmet süreniz dikkate alınır. İlgili birimlerden “sözleşme süresi sonunda tazminat hesaplama” bilgisi alabilirsiniz.
Fesih veya yenilememe hakkında hangi üst mercilere başvurabilirim?
- Üniformayla bağlı bulunduğunuz komutanlık/kurum amirliği: Öncelikle fesih veya yenilememe kararının dayanağını ve itiraz sürecini öğrenmek için yazılı başvuru yapabilirsiniz.
- İdare Mahkemesi: Kararın haksız olduğunu düşünüyorsanız, tebliğ tarihinden itibaren 60 gün içinde yargı yoluna başvurarak iptal ve yürütmenin durdurulmasını talep edebilirsiniz.
